"הירוק היום ירוק מאוד
והאפור היום אפור מאוד
וקצת שחור ואין לובן בעיר
והנסער היום נסער מאוד
והעבר היום – עבר מאוד
קצת עתיד, ואין הווה באוויר."
כך נפתח שירה של לאה גולדברג 'למחרת'. בסערה מאיימת שלא ניתן לסגת ממנה. החושים חדים. הגוף דרוך. האסון בפתח.
על פי חלק מהתחזיות המדעיות, שנת 2022 נמצאת במרחק נגיעה מנקודת האל-חזור האקלימית שמאיימת על כדור הארץ. לצד כותרות, דוחות וועידות פסגה ממשלתיות, המבשרים לנו על שיאי קור וחום ומאות אלפי בני אדם הסובלים כעת מרעב בשל תנאי אקלים קיצוניים, עולה מפלס החרדה מהעתיד לבוא. בשנת 2020 דיווחו כמחצית מחברי איגוד הפסיכיאטרים הבריטי כי מטופליהם סובלים מחרדה אקלימית. תסמונת המאפיינת אנשים צעירים עד גיל 35.
במקביל, מובילות דמויות צעירות כמו גרטה תונברג את חזית המאבק כנגד משבר האקלים העולמי. בנאומיה קוראת תונברג לפעולה: "אני רוצה שתיתקפו חרדה.. כשהבית שלכם עולה בלהבות, אתם לא יושבים ומדברים על כמה נחמד יכול להיות לבנות אותו מחדש אחרי שתכבו את האש".* יש הבוחרים להתעלם מקריאה נרגשת זו בשל גילה הצעיר.
התערוכה 'למחרת' משמיעה את קולם של בוגרים טריים, "ילדים" בעולם היצירה והתעשייה לצד מרצים, סוכנים ותיקים בתחום, העסוקים כולם בסוגיות אקלימיות. חלק מהיצירות מציגות פתרונות מעשיים שניתן ליישם: בנייה בחומרים ירוקים, כלים נפשיים להתמודדות עם מצבי קיצון, מתקנים לשימור מינים נכחדים. יצירות אחרות מציפות בסכנות מיידיות, מציגות אסונות פרטיים שכבר התרחשו ומזמינות אותנו להתאבל ולהתנחם. כפי שעושה לאה גולדברג בבית החותם את שירה:
"ועוד לא קל לנשום, ועוד לא קל
לחשוב מול הרוח
ומאוד לא פשוט לחכות
הסערה נוגעת בריסים,
ומשתבר כל רגע לרסיסים
אך הירוק היום ירוק מאוד."
* גרטה תונברג, הבית שלנו בוער, הוצאת בבל, 2021, עמ' 52.
"الأخضر اليوم أخضر بشدّة
الرمادي اليوم رماديّ بشدّة
وبعض السواد وليس من بياض في المدينة
والهائج اليوم هائج بشدّة
والماضي اليوم، ماضٍ بشدة
وبعض المستقل، وليس من حاضر في الهواء".
هكذا تفتتح الشاعرة ليئة غولدبرغ قصيدها "غدًا". عاصفة تهدد لا يمكن التراجع عنها. الأحاسيس مرهفة. الجسد متيقّظ. الكارثة على الأبواب.
تشير بعض التوقعات العلميّة إلى أن سنة 2022 على مرمى حجر من نقطة اللاعودة المناخيّة التي تهدد الكرة الأرضيّة. علاوة على العناوين، التقارير ومؤتمرات القمة الحكوميّة، التي تنذرنا بموجات غير مسبوقة من البرد والحر ومئات آلاف الأشخاص الذين يعانون من الجوع بسبب الظروف المناخية المتطرفة، يرتفع منسوب القلق من المستقبل القادم. في العام 2022 أفاد حوالي نصف من أعضاء جمعيّة الأطباء النفسيين البريطانيين أن المعالجين لديهم يعانون من قلق المناخ، وهي متلازمة تصيب الشباب حتى سن الخامسة والثلاثين.
بالتوازي، هنالك شخصيات شابة مثل غريتا تونبرغ تقود جبهة النضال ضد أزمة المناخ العالمية. في خطابها نادت تونبرغ بضرورة العمل: "أريدكم أن تصابوا بالقلق... بينما يشتعل بيتكم بالنار، تجلسون وتتحدثون كم جميل إعادة بناء البيت بعد أن تطفؤوا النيران"*. هناك من يختار تجاهل هذا النداء المؤثر بسبب عمرها الصغير.
يُسمع معرض "غدًا" صوت اليافعين الصغر، "أطفال" في عالم الابداع والصناعة إضافة إلى محاضرين، وكلاء قدامى في المجال، المنشغلين جميعهم بقضايا المناخ. بعض الأعمال الفنّيّة تطرح حلولًا عمليّة قابلة للتطبيق: البناء بمواد خضراء، أدوات نفسية لمواجهة الحالات المتطرفة، منشآت للحفاظ على الأجناس المنقرضة. أعمال أخرى تطرح المخاطر الآنية، وتعرض كوارث شخصيّة وقعت وتدعونا إلى الحزن والمواساة، كما تعمل ليئة غولدبرغ في البيت الأخير من قصيدتها:
"ولم يعد يمكن التنفس، ولم يعد
يمكن التفكير إزاء الريح
وليس من السهولة الانتظار
العاصفة تلامس الرموش،
وتتفجرفي كل لحظة شظايا
لكن الأخضر اليوم أخضر بشدة".
*غيتا تونبرغ، بيتنا يشتعل، إصدار بابل، 2021، ص 52. (بالعبريّة)
"The green is very green today
The gray today is very gray
In the city, a little black but no white
The storm is very stormy today
The past is all but past today
In the air - some future but no present."
So begins Leah Goldberg's poem "The Day After," with a looming storm that cannot be avoided. The senses are alert, the body tense. Calamity is at the door.
According to some scientific predictions, 2022 is a hairbreadth away from a climactic point-of-no-return threatening our planet. As headlines and reports from governmental summit meetings tell us of record hot and cold weather and hundreds of thousands of people that are already suffering from hunger due to extreme weather conditions, anxiety about what is to come is rising. In 2022, 50% of the Royal College of Psychiatrists members reported that their patients are experiencing climate anxiety, a syndrome typical of young people under the age of 35.
At the same time, young leaders like Greta Thunberg are fronting the struggle against the global climate crisis. Thunberg calls for action in her speeches: "I want you to panic. When your house is on fire, you don't sit and talk about how nice it would be to rebuild it after putting out the fire."* Some still choose to ignore her urgent call because of her tender age.
The exhibition "The Day After" presents the voices of recent graduates, "kids" in the world of art and industry, alongside teachers and veteran agents in the field, all of whom are preoccupied with climate issues. Some of the works present practical, feasible solutions: building with green materials, metal tools for dealing with extreme situations, devices for preserving endangered species. Others point to immediate dangers, showing private disasters that had already happened, inviting us to grieve, to seek comfort. So does Leah Goldberg in the final stanza of her poem:
"And still, it's hard to breathe, hard
To think against the wind
It's hard to wait
The storm touches the eyelashes
Each moment breaking into shards
But the green is very green today."
* Greta Thunberg, Speeches, Politiken literary Agency