התערוכה 'סוקולוב קטן' משתמשת בגלריה עזריאלי כנקודת מפגש בין ציר ביוגרפי לבין ציר גיאוגרפי ובין זיכרון פרטי לבין זיכרון קולקטיבי. את הנקודה הראשונה על הציר מציבה מוניקה לביא המתעמתת עם ילדותה דרך צילומי אביה, חואן קרלוס פדרובסקי. צילומים אלה מתעדים אירועים מהמרחב הירושלמי כפי שחוותה אותו משפחתה שעלתה מארגנטינה לירושלים והתגוררה בה במשך שנה אחת בה פרצה מלחמת ששת הימים אשר שינתה את פני המדינה,העיר ואת חייה של לביא בתוך כך. בנקודת הזמן בה נפתחת התערוכה,  נתונה ישראל פעם נוספת במלחמה אשר נדמה כי תשנה לחלוטין את פניה.    

בשנת 1967 התגוררה משפחתה של לביא בשכונת השיכונים שמואל הנביא שנבנתה על  קו התפר בין ישראל לבין ירדן כמתרס אנושי מול האויב. האנשים שאכלסו את אותם מתרסים היו עולים חדשים ומפוני מעברות, בהם גם תושבי שכונת מוסררה, גם היא על קו התפר ושטח ההפקר שבין ישראל לירדן. 

בבית הספר סוקולוב קטן למדו ילדים משכונת שמואל הנביא ומוסררה, אשר מסמכים ארכיוניים מעידים כי רבות ורבים מתלמידיו לא המשיכו את לימודיהם העיוניים.   

הצילומים של חואן פדרובסקי, משרטטים מפת שיטוטים נמרצת של עולה חדש המחפש את דרך היציאה מהשיכון בו שוכן, וחוצה את מה שתיאר הסוציולוג יהודה שנהב -שהרבני בהתייחסו ל'שיכון' כמעטפת הפיזית המגבילה את החופש ואת הביטוי האישי והתרבותי של המתנה שניתנה לאזרח מידי הממסד. בשיטוטיו אחר חופש ותרבות, מגיע פדרובסקי שוב ושוב  למוזיאון ישראל ומחתים את גורל הבת: זה עתיד יהיה להיות מקום עבודתה הראשון בשדה האמנות הישראלי. 

מפת השיטוטים האורבנית פוגשת ונפרדת ממסלולים נוספים ואחרים של צלמים שפעלו על הציר הגיאוגרפי שעובר מרחוב הנביאים אל שכונת מוסררה והעיר העתיקה. הצלם אבשלום לוי מתעד את הפנתר השחור ראובן אברג'ל מדקלם שיר אהבה לשכונת ילדותו מוסררה ששינתה את פניה ללא היכר. בת עמי בנתור ואילנה הופמן, צמד סטודנטיות הלומדות בבית הספר מוסררה לאמנות וחברה, מביטות כיום אל ילדות וילדי העיר ירושלים כאשר הם משוטטים באותם הנתיבים בהם צולמה לביא הילדה. ויצחק ודוד סעד – צמד נוסף של הורה וילד ניצבים אל מול הזיכרונות של משפחת פדרובסקי מזווית הפוכה: צלמים מקומיים אשר צמחו בעיר ונותרו בה. 

מחקרים בתחום המפות המנטליות מבחינים כי לאינטראקציה חברתית ולגיל השפעה מכרעת על התפתחות המיפוי המנטלי. בנקודת הזמן העצובה בה מתקיימת תערוכה זו, אי אפשר שלא לתהות על תוכן המפות המנטליות של ילדי ישראל וילדי הנגב המערבי  (המוכר בפי רבים כעוטף עזה) בעתיד.  

טלי קיים ומוניקה לביא

אוצרות התערוכה

يستخدم معرض "سوكولوڨ الصغير" جاليري عزريئيلي كنقطة التقاء بين المحور البيوغرافي والمحور الجغرافي، وبين الذاكرة الشخصية والذاكرة الجمعيّة. تموضع القيّمة مونيكا لاڨي النقطة الأولى على المحور والتي تواجه رياح طفولتها عن طريق صور والدها، خوان كارلوس ݒدروفسكي. توثق هذه الصور أحداثًا من الحيّز القدسيّ اختبرتها عائلة ݒدروفسكي التي هاجرت من الأرجنتين إلى القدس وسكنت فيها لمدة سنة واحدة نشبت خلالها حرب الأيام الستة التي غيرت وجه الدولة، والمدينة وكذلك حياة لاڨي ضمن ذلك. نقطة الزمن التي يفتتح فيها المعرض، تخوض إسرائيل الحرب مرة أخرى والتي يبدو أنها ستغيرها كليًا.

في العام 1967 سكنت عائلة لاڨي في حي الشيكونيم النبي شموئيل الذي أقيم على خط التماس بين إسرائيل والأردن كمتراس بشري أمام العدو. الناس الذين سكنوا في تلك المتاريس كانوا من المهاجرين الجدد ومن سكان المعبروت سابقًا، وبضمنهم أيضًا سكان حي المصرارة، الذي يقع هو الأخر على خط التماس والمنطقة الحرام بين إسرائيل والأردن.

في مدرسة سوكولوڨ الصغير تعلم أطفال من حي النبي شموئيل وحي المصرارة، وتشير الوثائق الأرشيفية إلى أن العديدات والعديدين من تلاميذ تلك المدرسة لم يواصلوا تعليمهم النظري.

الخريطة الذهنية التي ترافق مونيكا لاڨي حتى هذا اليوم تمتد على خط يخترق حدود الحي ويهاجر إلى الكيبوتس وبلدة تطوير في الجنوب ويغلق الدائرة مع أحد المواقع الظاهر في صور والدها – متحف إسرائيل الذي أقيم في تلك الفترة مع وصول عائلتها إلى المدينة وكان الموطئ الأول لها في عالم الفن الإسرائيلي.

ترسم صور خوان ݒدروفسكي خريطة تجوال نشطة لمهاجر جديد يبحث عن طريق الخروج من الحي الذي يقطنه، ويجتاز ما يصفه عالم الاجتماع يهودا شنهاف شهرباني بالنسبة "للشكيون" بأنه غلاف مادي يقيّد الحرية والتعبير الذاتي والثقافي للهدية التي منحتها المؤسسة للمواطنين. في ترحاله خلف الثقافة يصل ݒدروفسكي مرة تلو المرة إلى متحف إسرائيل ويقرر مصير ابنته: الذي سيكون في المستقبل مكان عملها الأول في حقل الفنون الإسرائيلي.

تلتقي خريطة التجوال الحضرية وتفارق مسارات إضافية وأخرى لمصورين عملوا على المحور الجغرافي الذي يمر من شارع الأنبياء إلى حي المصرارة والبلدة القديمة. فالمصور أڨشالوم ليڨي يوثق الفهد الأسود رؤبين اڨرجيل يقرأ قصيدة حب لحي طفولته المصرارة الذي تغير كليا. بت عامي بنتور وإيلانة هوفمان، طالبتان يدرسن في مدرسة مصرارة للفن والمجتمع، ينظرن اليوم إلى بنات وأبناء مدينة القدس وهم يتجولون في المسالك نفسها التي تم فيها تصوير لاڨي الطلفة. وكذلك إسحاق ودافيد سعد، ثنائي أخر لأب وابنه، يقفان أمام ذكريات عائلة ݒدروفسكي من زاوية معاكسة: مصوران محليان ترعرعا في المدينة وبقيا فيها.

تميز الدراسات في مجال الخرائط الذهنية بين التفاعلية الاجتماعية وسن التأثير الحاسم على تطور الخرائط الذهنية. في النقطة الزمنية المحزنة التي يقام فيها هذا المعرض لا يمكن إلا التساؤل عن مضمون الخرائط الذهنية لأطفال إسرائيل ولأطفال النقب الغربي في نهاية هذه المرحلة. 

طالي كيام

قيّمة المعرض